domingo, 15 de abril de 2012

poro, mboro

Compuesto de po continens, ejecutar la cosa por sí. Y así dice el que contiene en sí el ejercicio de lo que importa el verbo. Nota exceso, superlativo, hábito, extensión, ejercitando en muchos lo que importa el verbo. Retiene los casos de los verbos a que se llega. Y también se usa absoluto.- Restivo dice que la  partícula de composición poro, mboro hace absoluto, y hace la acción del verbo en común, quitando por consiguiente al verbo la relación [especificada, o individualizada] si la tuviere expresa. Tupä Kuchuvi Veve dice que significa a las personas Guasch dice que es usado en los verbos sin complemento expreso y con sentido del complemento tácicto: a los otros, al prójimo, a todos en general. Y agrega que sería enojosa la tarea de poner todos los verbos que pueden llevar esta palabra. El doctor Carlos Gatti Battilana dice que significa algo, alguien. A veces se apocopa en po. Dice además que significa a uno, a algunos, a otros. Ortiz Mayans dice partícula indeterminada; el que, quiencausar. Peralta y Osuna dice alguien, alguno, algo. (mboro y moro tienen también sus propias y respectivas entradas)

Poròmbo'ehára.
El que tiene por oficio enseñar, el Maestro.

Poròjucahára.
El que contiene en sí oficio de matar.

Poròmongaruhára.
El que siempre dá de comer.

Poròhayhuhára.
El que tiene oficio de amar.

Mborayhúvi jára.
Idem. O ama mucho, o a muchos.

A poro juca.
Tengo oficio de matar.

A poro juca ava rehe.
Ejercito oficio de matar hombres.

Guasu rehe añö A porapiti.
Ejercítome solo en matar venados.
[apiti tiene su propia entrada]

A porayhu she anäma rehe añö.
A solos mis parientes amo.

She rayhupára ri añö A porayhu.
A solos mis amigos amo.

A porayhu je poremö.
Soy parcial en amar, a los de una parcialidad solo amo.

She anä jo poremö rehe A porayhu.
A solo mis parientes amo.

A poro mbo sapucái avaupé.
Hago que otro llame a voces.

A poro mbo'e porahéi rehe.
Ejercítome en enseñar la música.

A poro mbo jeroky gui tecóvo.
Ejercítome en hacer danzar.

Nda poròjerokyucári.
No soy amigo de que se ejerciten en danzar.

A poro enöi Tupä rehe.
Llamar muchas veces a Dios.

Nda poròjucaséri.
Nda porojucariséri gui tecóvo.
No soy amigo de matar.

She porayhu nde ri.
Yo te amo mucho.

Nde E re porayhu she ri.
Tu me amas mucho.

Ndi porayhúvi Perú.
Pedro no sabe amar.

I poro eru catu Peru.
Siempre trae mucho Pedro.

Ndi poròerúcatùi.
Nunca trae nada.

Nde porendu catu nde.
Oyes siempre, eres bien mandado.

Na nde porendùvi nde.
Eres mal mandado.

She porerovia catu.
Obedezco siempre.

Nda she poreroviári.
No obedezco.

Tupä she porayhúva.
Dios es mi amor.

She poròjuca Guasu.
Venados son los que yo mato.

Morotï.
Blanco. Continens albedinem.

Moro pytä.
Muy colorado.

Mboròjú.
Muy amarillo.

Mboròhü.
Muy negro.

Moro para.
Muy vario de pinturas, puede recebir otro po: ut :

Porojuca.
Matador con exceso.

Mboroayhu.
Amador con excelencia.

Tupä mboroayhu tecatu.
Dios es grande amador.

She porayhu cane'ö ndi póri.
No se cansa mi amor, o no tiene correspondencia mi amor.

Poropoyhuveÿme.
Atrevidamente.

Éste poro aunque es absoluto, se compone con la transición opo, y con él hace acción con acusativo interpuesto. Ut :

Oporo voja jucávo A jú.
Vengo a mataros todos vuestros vasallos.
[oporo tiene su propia entrada]

Oporòangaipa'ôca òú Iesu Xhristo ñande Jára.
Vino Christo a quitaros vuestros pecados.

Oporo mba'e rehe mundávo A jú.
Vengo a hurtaros vuestras cosas.

Opo a'y poro hayhúvo A ico.
Amo a vuestros hijos.

Advierte que este poro entra con solos verbos activos ut patet.


Restivo :

Tata o poro apy.
El fuego quema sin decir qué cosa.

A poro mbo'e mburahéi rehe.
Enseño música.

She ru o poro cuái òicóvo.
Mi padre está gobernando, sin decir a quien es.


Tupä Kuchuvi Veve

Poro a'ä.
Imitar a alguien, remedar.

E poròa'äemé ke.
No remedes a nadie.

Poro api.
Herir disparando un proyectil; inferir heridas, el chamán u otro agente maligno.

Poròavykyá.
Brujo, hechicero maligno.

Poro a'yvö.
Pronosticar, atraer infortunios a una persona.

O poro a'yvövy ma o jae'o ano pyàvy.
Anunciando infortunios es que el anó llora por la noche.


Guasch :

Nda hasy etèi, o poro cuaa gueteri.
No está muy grave, aún tiene conocimiento.

Hasýetevé ma ha ndo poròcuaavéi.
Ya está grave, ha perdido el uso de los sentidos.

Ndo poròapóiva mba'evéramo.
No aprecia nada a los otros, es un engreído.

Àpe no ñëmöporòhendàiri.
Aquí no se dan o admiten colocaciones.

O poro mo pa'ü pa'ü òhóvo.
Se va abriendo paso.

O poròmöpa'üva.
El que se mete entre dos o varios.

A poro mbo hory.
Alegrar a los otros.

A poro mbo huguy.
Fastidiar al prójimo.

Poròmbòhuguyhá.
Majadero, importuno, individuo irritante.

Tupä ndo jevýi ha no poròmbòtavýi avei.
Dios no se engaña, ni engaña a nadie -ni nos engaña-.

A poròrairösé.
Tener instinto de atacar.


Gatti Battilana :

Poròsu'úva.
Que muerde a otros.


Ortiz Mayans :

She ha'e pe o poròmbo'éva.
Yo soy ese que enseña.

Poròaho'ihá.
El o la persona o cosa que abriga.

Poro mbo puca.
Que hace reír. El o la que causa risa.

Poròmbòtavy'ÿva.
Que es sincero, fiel, leal.

Poròmöngyhyjé.
Que causa miedo.


Peralta y Osuna :

Ani ke Re poro juca.
No mates.

O poro mo së.
Expulsa, echa.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.