lunes, 23 de abril de 2012

pota. r. 1 [mbota]

Querer, deseo, intención, echar el ojo.- Restivo dice en binomio pota, mbota.  Tupä Kuchuvi Veve desear, y en este sentido es empleado -también- como verbo auxiliar o sufijo de futuro "tener la intención". Dice además fertil.  Guasch voluntad; a punto deenvidiar. Y mbota con nasales. Ortiz Mayans apetecer. Peralta y Osuna anhelar, aspirar, ansiar.

A     i    pota.
Yo quiero.
(Yo lo/la quiero)

- vo; - hára.

Äng mba'e A i pota viñä nde hegui.
Esto quisiera alcanzar de ti.

A i potarai.
Desear mucho.

A i potarucá.
Hacerle que quiera.

A i potarucá hemimboasýpe jepe.
Hacer que consienta aunque no quiera.

I japo potahápe i.
Adrede.

I japo potahápe i A rú.
Adrede lo traje.

I japo potahápe A mo ñe moyrö.
Adrede le enojé.

Cuando se llega a verbos, y se refiere la acción al mismo agente. El verbo que se llega está como el nombre en los verbos con quien se compone. Verbigratia :

A mba'e ú.
Como cosas.

A este modo se compone con verbos. Ut :

A caru pota.
Quiero comer.

A ñembo'e pota.
Quiero rezar.

De suerte que el segundo verbo está como nombre.
Si se pone al revés hace diverso sentido. Ut :

A i pota ñembo'e.
Apetezco el rezar.

A i pota caru.
Apetezco el comer.

A i pota cuaa.
Sé desear.

A i pota i cuaa.
Quiero que él lo sepa.

Nda i pota cuaávi.
No sé querer.

Nda i potári i cuaa.
No quiero que lo sepa.

She rembiapo pota A japo co'yte.
Lo que deseo hacer hago.

Ängvotá.
Deseo desto.

Ängvotá paco she rúri.
Ängvotá she rúri.
El deseo desto me trae.

She mba'e pota mba'e yvâ pe guára ri.
Apetezco las cosas celestiales.
[El ablativo pe aquí aparece suelto, solventando la inmensidad del sustantivo que circunstancializa. Si el sustantivo se trata de un recinto de ámbito fácilmente mensurable este ablativo va en composición como en el ejemplo del cambushìpe.]

She mba'e pota Tupä rayhúva ri.
Quiero amar a Dios.

Pe mba'e pota catu teco marangatu rehe.
Apeteced la virtud.

Pe mba'e-potaymé ke teco angaipàva rehe.
Mirad que no apetezcais el vicio.

She mba'e pota yvâ pe she hó rehe.
Deseo ir al cielo.

Heco ai ñavëvé A i pota.
Como quiera que sea lo quiero.

Marä nde remimbotápe.
Nde i japo pota ramïhápe.
Nde i japo potahámo.
Como tu quieres.

Ängvotá Sha há ha'e ndéve.
Por el deseo desto decía yo que fueses conmigo.

Ängvé mbotá A rahá.
Desde agora deseo llevarlo.

Ängvé mbota A ñe mombe'u.
Desde agora me quisiera confesar.

Ängvé mbota she marangatu.
Desde agora quiero ser bueno.

Ängvotára ri paco she reru gui.
El deseo grande desto me trae de lejos.

Ängvotá A jú nde reshâca.
Vengo con deseo de verte.

Ängvotá E re ico nde nupämo.
Esto es tras lo que andabas, que te azotasen.

Coete mburu ängvotá she mo angeco E ï na.
Toma con la maldición, que por esto me estás enfadando.

Äng teco pota she rúri.
El deseo desta vida me trae.

Äng tàva reshâ pota she rúri.
El deseo de ver este pueblo me ha traído.

A ñe mbo avare pota.
Quiero tener padres, o quiero ser Sacerdote.

She mba'e pota hese.
Apetézcolo.

She recorä A i pota nde hegui.
Pídote consejo.

A ñe mo embireco pota.
Quiero casarme.

A ñe mo hembireco pota.
Quiero a su mujer.

A ñe mo ecovëmbucú pota.
Quiero alargar la vida.

She mba'e potahá evocói.
A eso he echado el ojo.

Ndi Tupä potári o Tupä rehe.
No quiere a Dios por su Dios.

Na she ru potári hese.
No le quiero tener por padre.


Restivo

A i potasé catu.
Lo quiero con grandes ganas.

Oky pota.
Quiere llover.

Guemimbota rupi e mba'e tetirö rehe o jecohu.
En el cielo gozan de todo lo que quieren.

A i cuaa pota.
Quiero saberlo.

A i pota i cuaa.
Quiero que él lo sepa. 

She poròpotasé.
She ñëmömbotahá.
She py'a remïmbotasé.
Deseo.

She poro potarai.
She poròpotaséraí.
She ñëmömbotaraí.
Mi mal deseo. 

A ñyvömbotá viñä.
Tuve intención de flecharle.

Na i ñyvömbotahápe ruguái A ñyvö.
Praeter intentionem le fleché.

I marämbotá.
Tiene mala intención.


Tupä Kuchuvi Veve :

E echâ pota i ke.
Trata de ver lo que hay!

Che ra'ychy o java ava reve, a'e va'e Re i cuaápotaanguä A jú nde àpy.
Mi mujer se ha fugado con un hombre y es para que investigues este hecho que acudo ante tí. Fórmula para una denuncia de un caso de infidelidad conyugal.

Ñendu pota.
Empleado principalmente en la forma negativa, siendo la orden que imparten los dioses a quienes debido a una infracción, no obtienen aguyje.

"E ñendu potavé'ÿ ke!" e'i I porängué o je avy va'épy.
"No desees más que se te escuche!" dicen los Buenos a quienes se equivocan.

Ha'e va'ecué nda Pe japói rembìpotá i ma vy.
Por no haber querido hacer lo que dije, por haberse obstinado en desobedecerme -dicen los dioses al referirse a un castigo-.

Yvy i pota, a'èramo òë porä avachi.
La tierra es fértil, por eso el maíz da buena cosecha.


Guasch :

Ani Re i pota rei nde rapisha mba'e.
No codicies lo del prójimo.

Nda i potái she ra'arö.
No quiero que me esperes.

A i pota To mbo veve.
Deseo que lo eche a volar.

Òhó pota.
Òsëmbotá.
Está a punto de irse o de salir.

O manömbotá.
Está en la agonía, apunto de morir.

Hi a ju potaité ma.
Está a puntito de madurar. (La fruta)

Potahá.
Postor, que quiere la mercancía, comprador, cliente; envidioso, codicioso. Esposa, querida.

Òsë potaité.
En seguida va a salir.

Nòsëpotaitéi ri.
No va a salir tan pronto.

Potapý.
Lo deseado, apetecido, envidiado.

Potapyrä.
Digno de codiciarse. Envidiable, deseable.

Òicópá potári ma.
Está a punto de terminarse.

A i potavé.
Desear o querer más.

Mba'eveté nda i potavéishéne.
Ninguna, ningunísima otra cosa desearé.

O japi potávo.
Lo hirió de propósito.

O japo potávo.
Lo hizo porque sí.

O jahu o ñe mo potï potávo.
Se baña por higiene -para limpiarse-.


Ortiz Mayans :

Potaité.
Muy próximo, a punto de.

Potaité rei.
Desear mucho, ansiar.

Potavé.
Preferir, querer más.

Potávo.
Adrede, a propósito, de intento. Con el fin de. Deseando.


Peralta y Osuna :

Òú pota.
Está por venir.

Potapyré.
Deseado, querido, logrado.

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.