martes, 24 de abril de 2012

po'y, mbo'y [aquí también "poyhu" y "poyta"]

Cuentas.- Restivo dice como nominativo mbo'y y solamente en composición po'yabalorios. Tupä Kuchuvi Veve dice el binomio po'y, mbo'y collar. (Todos los autores contemporáneos dicen solamente mbo'y, por lo cual la identidad de po'y entre Montoya, Restivo y Tupä Kuchuvi Veve sería otro caso más de la vigencia peculiar anotada en la entrada yvapa'a. Por su parte, mbo'y tiene su propia entrada.)

Mbo'y rovy.
Cuentas azules.

Mbo'y rysy.
Sartas de cuentas.

A ñe mbo po'y.
Póngome cuentas.


Tupä Kuchuvi Veve :

Tajy Tupä o ñembochiaguégui i po'y òcuapý, ha'e va'e jècuperä.
Lleva -consigo- un collar de madera de un lapacho fulminado por Tupä -herido por un rayo- es para su defensa  -un amuleto-.

____________________________________________________
                                                                         


poyhu. [poyu, je poyhu.]  Recelo, acatamiento, miramiento.- Restivo dice muchas veces lo usan por respetar. Tupä Kuchuvi Veve dice poyu recelartemer. Guasch dice cortedad, retraimientotemor infundado; respetodesconfianzaser reservadotener empacho. Ortiz Mayans dice como nomitavivo  je poyhu escrúpulossospecha. Peralta y Ozuna dicen como también de nominativo je poyhu sospechartener reparosencogimiento.

A i poyhu nde rehe ahë.
Por tu causa me recelo de fulano.

She remïmboyhú catu pico E icóvo.
Tú eres de quien me recelo mucho.
[Otro caso de torsión eufónica, poyhu se distorsiona a si mismo en -mboyhu al contagio nasal y en composición. Es una mera distorsión eufónica, pues. -mboyhu no aparece como el segundo extremo de un binomio, ni tiene entrada propia en el Tesoro.]

Oro poyhu.
Tengo empacho, o recelo de tí, o miramiento.

She poyhu.
Tiene empacho de mi.

Mboròpoyhuháveÿ o ñe'ë shéve.
Hablóme con atrevimiento, con libertad.

A je poyhu.
Recélome.

- vo; - hára.

A ró poyhu.
Recelar a otro no le venga daño.

Poròpoyhuháva.
Recelo.

Poròpoyhuhára.
Persona grave de quien se tiene respeto.

I poyhuvýpýra she.
Soy hombre grave, de respeto.

Ndo jèpoyhuvucári vérami Tupä ava angaipa reshâgívo.
Parece que Dios no se hace temer, disimulando con el pecador.
[La í quitar, despegar, cortar; en la composición reshâgívo.] 

A i poyhu Pa'i.
Acato al Padre.

Pa'i i poyhuvipý.
Es el Padre digno de acatamiento.

A i poyhu Tupä, añe'ÿramo.
Tengo miramiento a Dios, que si no.

Tupä rehe poròpoyhuháveÿme Pe sururû etei Pe cuápa angaipàva rehe.
Sin tener miramiento a Dios soltáis la rienda a los vicios.

Pe i poyhu yhu auve ke Tupä pendeshâcára.
Tened siquiera miramiento a Dios, que os está mirando.


Restivo :

A i poyhu.
Respetar. (Yo lo respeto)

Tupä poyhupýrambeté rovake.
Ante el acatamiento de Dios.

Na she poyhúi.
She poyhu cañÿ, she poyhu pe'a.
O ñe'ë poròpoyhuveÿ shéve.
No me respeta.

A jèpoyhuvucá.
Me hago respetar.

Nde poyhuhápe.
Por tu respeto.


Tupä Kuchuvi Veve :

Ne ma'etÿá i nde re poyúi va'erä rèróayvúanguä Ñande Ru Tenondèpy.
No debes tener recelo en hablar acerca de tus cultivos con Nuestros Primeros Padres.

Cuñängué i memby va'erä ndo pocói va'erä mba'e rei rei i cöi va'e re; o je poyu va'erä mitä i vaicué ndo guèrecochéivy.
La mujer en estado de concebir no debe tocar cosas gemelas; debe recelarse, para evitar tener hijos malignos -gemelos-.


Guasch :

A i poyhu nde hegui.
Recelar de ti.

A je poyhu.
Recelar, desconfiar, tener empacho; respetar, ser reservado.

O jèpoyhúva.
Receloso.
(Él se retrae)

A jèpoyhúva.
Retraído.
(Yo me retraigo)

Poro poyhu.
Temor reverencial.


Ortiz Mayans :

A i poyhu i shugui.
Recelo de él.


Peralta y Osuna

A i poyhu shugui.
Recelo de él.

Ró poyhu.
Recelar.

Mbo poyhu.
Hacer recelar.
                                           *****



poyta.  Fuerza de manos. Vide po 3.- poyta sería una palabra inaudita en el guaraní paraguayo contemporáneo.
                                           *****
___________________________________________________

No hay comentarios:

Publicar un comentario

Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.